Wensouderschap: ouderschap op een niet-traditionele wijze
Ouders worden en zijn is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Bijvoorbeeld medische factoren, het niet hebben kunnen vinden van de juiste partner om ouder mee te worden of het hebben van een homoseksuele of lesbische relatie kunnen ervoor zorgen dat ouderschap niet op traditionele wijze (biologische voortplanting) gerealiseerd kan worden. Gelukkig is ouderschap dan niet direct uitgesloten.
Anno 2025 zijn er verschillende manieren waarop wensouders hun kinderwens alsnog kunnen vervullen, denk aan:
Adoptie;
Het gebruik van donoren die het genetisch materiaal leveren voor het ontstaan van een kind;
Het gebruik maken van draagmoederschap;
Het met meer dan 2 personen opvoeden en verzorgen van een kind (ondanks dat een kind volgens de wet maar 2 juridische ouders kan hebben).
De verschillende verschijningsvormen kennen verschillende juridische regels en voorwaarden.
Hoewel ouderschap via de niet-traditionele wijze steeds vaker voorkomt, roept het vragen op bij onder andere de wensouders, maar bijvoorbeeld ook bij donoren of draagmoeders. Zoals wie is of zijn de biologische en/of de juridische ouders zijn van een kind? Wie kan in de toekomst juridisch ouder worden van een kind? Wie heeft het gezag en wie kan het gezag krijgen over het kind? Welke rechten en plichten heb je als wensouders, donor of draagmoeder? Hoe gaan wij als meer dan 2 ouders ons kind opvoeden en verzorgen, hoe verdelen wij de taken en de kosten?
Bij deze vraagstukken is het belangrijk dat je goed voorgelicht wordt. Maar ook dat de juridische werkelijkheid wordt afgestemd op de feitelijke werkelijkheid. Het kan heel belangrijk zijn om duidelijke afspraken te maken over juridische zaken maar ook om de opvoeding en verzorging van het kind zo goed mogelijk te laten verlopen.
Adoptie
Als wensouder(s) kan je een kind adopteren. Bij adoptie wordt de wensouder de juridische ouder (met gezag) van het kind. De juridische banden met de oorspronkelijke ouder (bijvoorbeeld de draagmoeder) worden dan doorbroken. Het kind krijgt dan ook de achternaam van de wensouder(s), nationaliteit en wordt ook erfgenaam.
Aan adoptie zijn volgens de wet strenge eisen verbonden die onder andere staan omschreven in artikel 1:227 Burgerlijk Wetboek. De adoptie moet bijvoorbeeld in het belang van het kind zijn en de wensouder moet ten minste 18 jaar of ouder zijn dan het kind etc. (Zie ook de blog op onze website over adoptie van een meerderjarige.)
Daarnaast kunnen er extra voorwaarden van toepassing zijn, afhankelijk van de specifieke situatie, bijvoorbeeld bij adoptie door onder andere paren of alleenstaande ouders. Zo moet in bepaalde gevallen minimaal één jaar voor het kind zijn gezorgd, of moeten de wensouders minimaal drie jaar samenwonen met elkaar.
Ouderschap door donor
Sommige wensouders maken voor het laten uitkomen van een kinderwens gebruik van een zaad- of eiceldonor. De donor levert het materiaal aan de wensouders waardoor een kind kan ontstaan. De Nederlandse wet maakt verschil tussen bekende en onbekende donoren.
Een bekende donor is de donor waarvan de wensouders weten dat hij/zij het genetisch materiaal heeft geleverd. Een onbekende donor is de donor die via een vertiliteitskliniek het genetisch materiaal heeft geleverd, van wie de wensouders niet weten wie het is, maar van wie het kind zodra het 16 jaar oud is wel de persoonsgegevens kan opvragen bij de kliniek. Afhankelijk van de bekendheid van de donor, maar ook het samenlevingsverband tussen de wensouders, worden juridisch verschillende voorwaarden gesteld.
Voor lesbische stellen is het sinds april 2014 mogelijk om beiden direct na de geboorte van het kind juridisch ouder te worden, moeder en mee-moeder. De voorwaarden zijn dat de zwangerschap is ontstaan door kunstmatige inseminatie met gebruik van een onbekende donor. Wordt er gebruik gemaakt van een bekende donor, dan heeft de echtgenote van de geboortemoeder de mogelijkheid tot erkenning van het kind dan wel tot adoptie.
Voor homoseksuele stellen is de situatie denkbaar dat de geboortemoeder de wensvader toestemming geeft om de juridische vader te worden. De vader erkent dan het kind. Ook moet geregeld worden dat het volledige gezag over het kind bij deze vader komt te liggen. De 2e vader kan dan via adoptie ook vader worden van het kind en ook het gezag verkrijgen.
Draagmoederschap
De draagmoeder is de vrouw die zwanger is geworden voor de wensouders, aan wie ze het kind na de geboorte afstaat. Volgens de Nederlandse wet is de draagmoeder automatisch de juridische moeder en heeft zij het gezag over het kind. Juridisch ouderschap creëert een familieband met een kind, brengt financiële verantwoordelijkheid met zich mee, heeft erfrechtelijke gevolgen en het is van belang voor de nationaliteit en de achternaam van het kind.
De wensouders zijn op het moment van de geboorte niet automatisch de juridische ouders van het kind. Deze juridische bevoegdheid wordt niet zomaar overgedragen aan de wensouders. Op dit moment is de wetgeving in Nederland niet goed geregeld, wat het belangrijk maakt om je goed te laten informeren door gespecialiseerde juristen.
Om de afspraken over de zwangerschap, daarmee gepaard gaande kosten en bijvoorbeeld naamskeuze, maar ook de procedure om het juridisch ouderschap, de feitelijke verzorging en opvoeding van het kind na de geboorte over te dragen van de draagmoeder naar de wensouders, is een draagmoederschapsovereenkomst nodig.
Na de geboorte van het kind is een juridische procedure nodig, zoals adoptie, om het juridisch ouderschap maar bijvoorbeeld ook gezag over het kind te verkrijgen. Bijstand van een advocaat is hierbij verplicht. Deze procedure kan tijdens de zwangerschap al worden gestart bij de rechtbank.
Het gebeurt dat een draagmoeder zich gedurende de zwangerschap of na de geboorte van het kind bedenkt en besluit niet meer mee te werken aan overdracht van het kind, verzorging en opvoeding en juridisch ouderschap aan de wensouders. Ook dan is juridische bijstand van een advocaat noodzakelijk.
Het met meer dan 2 personen opvoeden en verzorgen van een kind
Het juridisch ouderschap en het gezag over een kind is volgens de wet voorbehouden aan 2 personen. Maar in de praktijk kan een kind natuurlijk worden opgevoed en verzorgd door meer dan 2 personen, die allen voor dat kind als ouders zijn. Dit vergt maatwerk als het gaat om bijvoorbeeld:
Afspraken over hoe de personen over de opvoeding denken;
Hoe deze personen met elkaar communiceren;
Wie welke verantwoordelijkheid draagt en wie welke beslissing neemt;
Hoe de personen de praktische zaken van de opvoeding en verzorging regelen;
Bij wie het kind op welk moment is;
Hoe de financiële gevolgen van het opvoeden en verzorgen van het kind worden verdeeld, terwijl er geen juridische grond is voor kinderalimentatie (want niet alle ouders zijn juridisch ouder en/of verwekker van het kind).
Dit alles kan in een plan dat vergelijkbaar is met een ouderschapsplan worden vastgelegd, maar wat uitvoeriger is en zeer specifiek toegesneden moet zijn op alle betrokken personen die verzorgen en opvoeden.
Specialistisch maatwerk
Herken jij jouw/jullie situatie in een van de genoemde vormen van wensouderschap, of heb je een andere situatie die extra aandacht vraagt? Wij informeren je graag over de stappen die je moet doorlopen, zowel vóór als na de geboorte en/of procedure. En we denken graag met je mee over jouw/jullie specifieke situatie, hoe uniek die ook is. Zo weet je precies wat je kunt verwachten en hoef je je minder zorgen te maken over de juridische aspecten. Je kunt contact opnemen met mr. Eelke van den Hoogen via 0412 – 614 464 of via secretariaat@bruisadvocaten.nl.